Maandelijks delen we inzichten en kennis uit onze online werkgeverssessie voor partners. Tijdens onze laatste werkgeverssessie gaf gastspreker Henk van Houtum ons waardevolle inzichten over het thema 'migratie en de impact op de arbeidsmarkt'. Hieronder deelt Van Houtum de hoofdpunten uit zijn verhaal.

Henk van Houtum, hoogleraar Geopolitiek en Politieke Geografie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, en hoofd van het Nijmegen Centre for Border Research, schetste tijdens deze werkgeverssessie zijn visie op migratie naar en in de EU. Hij putte daarbij met name uit zijn recente boeken ‘Free the Map. From Atlas to Hermes: a new cartography of borders and migration’ en ‘Voorbij Fort Europa; een nieuwe visie op migratie’.

Van Houtum benadrukte dat er in het huidige grens-en migratiebeleid sprake is van ‘border disorders’: systemische constructiefouten die ertoe leiden dat het grensbeleid dat erop gericht zou zijn om vluchtelingen en de integriteit van de eigen rechtsstaat te beschermen, juist averechts werkt voor beide doelen (zie ook dit artikel).

‘Border disorders’

De eerste cruciale grens in het huidige grensbeleid die Van Houtum noemt, is de pre-border grens, de 'papieren grens' van het visum. Er is sprake van een grote ongelijkheid in mondiale bewegingsvrijheid. En de EU speelt hierin een sleutelrol. Het EU-visumbeleid bepaalt wie wel of geen toegang krijgt om regulier te mogen migreren. Het visumbeleid is gegrond op een discriminatie op basis van afkomst. Vooral de armere en/of moslimlanden zijn visumplichtig. Het gevolg is dat zij die de visumplichtige landen ontvluchten, geen legale toegang krijgen tot veilige landen.

Hier is sprake van een eerste border disorder: mensen vluchten voor hun regime, maar krijgen geen visum vanwege hun regime. Het gevolg: reguliere toegang tot asiel is vaak alleen irregulier bereikbaar. Daardoor is er een levendige smokkel ontstaan en is migratie een levensgevaarlijke onderneming geworden, ook voor vluchtelingen die paradoxaal genoeg juist een veilig heenkomen proberen te zoeken. Het resultaat: de EU, die ernaar zou streven de mensenrechten en internationale vluchtelingenverdragen te waarborgen, is in de praktijk inmiddels de dodelijkste grens op aarde geworden.

Wanneer de papieren grens overschreden is, volgen er nog twee andere grenzen die van belang zijn bij het begrijpen van migratie naar en in de EU, aldus Van Houtum. De eerste is de fysieke buitengrens. Dit is de streng bewaakte grens die je tegenkomt als je asiel zoekt. De paradox die hier speelt is dat de politiek de mond vol heeft van grip op migratie, maar intussen door de beperking van de legale migratiewegen juist zelf de smokkel en daarmee chaos en criminaliteit in de hand werkt. Verder besteedt de EU haar grensbeleid, door middel van migratiedeals, steeds meer uit aan autocratische en discutabele regimes, waardoor de EU steeds meer chantabel wordt, mensenrechten niet waarborgt en juist steeds minder controle heeft.

Daarna volgt, zo liet van Houtum zien, de ‘post-border’ grens: de fysieke grens is gepasseerd, maar je wordt nog steeds niet toegelaten tot een land, je wordt doorgaans gehuisvest in centra en kampen aan randen van steden en je burgerrechten zijn beperkt. De paradox hier is dat integratie begint met segregatie, ledigheid en lange onzekerheid.

Deze drie grenzen tezamen laten een EU zien dat met haar eigen grensbeleid steeds meer de eigen waarden waarvoor het is opgericht - geen extreem-nationalisme, solidariteit, samenwerking over grenzen heen en naleving van mensenrechten en de rechtsstaat —zelf uitholt. Van Houtum noemt dat de auto-immuniteit van het grensbeleid: de EU ondermijnt zichzelf.

Suggesties voor de toekomst: stop dehumanisering en discriminatie

Van Houtum heeft verschillende suggesties voor een betere aanpak van migratie, waaronder het erkennen van migratie als een menselijke realiteit, het streven naar gelijkwaardigheid van mondiale bewegingsvrijheid, en het legaliseren van migratie, die vaak het gevolg is van arbeidsvraag. Het is daarbij volgens van Houtum essentieel de dehumanisering en discriminatie te stoppen, want dat gaat niet alleen ten koste van de menswaardigheid en rechten van de vluchtelingen zelf, maar ook van de rechtsstaat en de waarden van de EU. Denk hierbij aan het normaliseren van beeldvorming in woorden (vermijd dehumaniserende, dierlijke en oorlog terminologie zoals ‘zwerm’, 'illegalen' of ‘invasie’), in beelden en in kaarten (zoals kaarten atlas waar migratie als grote, dreigende invasie-pijlen die de EU binnendringen worden verbeeld).

Van Houtum eindigde met een inspirerend pleidooi om met een open blik naar de toekomst te kijken. Dit leidde tot een levendige discussie tussen de aanwezigen, vol interessante inzichten en ideeën. De sessie bood een mooie gelegenheid om samen na te denken en te praten over de uitdagingen en kansen die voor ons liggen.

Meer weten?

Over onze werkgeverssessies en/of partner worden

Over Henk van Houtum