Expats en vluchtelingen zijn beide groepen die hun land van herkomst verlaten om een nieuw bestaan op te bouwen in een ander land, tijdelijk of permanent. Toch worden ze vaak verschillend bekeken in de samenleving, ziet collega Batsheba White.

In deel 1 van dit blog bespraken we de definities, overeenkomsten en verschillen tussen expats en vluchtelingen. In dit tweede deel kijken we hoe sociale perceptie en framing onze blik op expats en vluchtelingen vormen, en wat jij kunt doen om voorbij de labels te kijken.

De term expat roept vaak een positief, professioneel beeld op, zoals bij kennismigranten. De term vluchteling wordt daarentegen vaak geassocieerd met afhankelijkheid of zelfs met problemen, bijvoorbeeld door termen als ‘vluchtelingencrisis’ of ‘gelukszoekers’. Dit laat zien hoe taal en framing de manier beïnvloeden waarop we groepen in de samenleving zien – oftewel, hun sociale perceptie.

Sociale perceptie

Wanneer we spreken over sociale perceptie, wordt bedoeld hoe groepen in de samenleving worden waargenomen en beoordeeld. Concreet gaat het hierbij om aspecten zoals:

• Sociaal-economische status
• Mediaframes en politieke retoriek (framing bias)
• Culturele herkenning en vooroordelen (in-group bias)
• Verblijfsduur en het beeld van integratie

Sociaal-economische status

Expats worden vaak geassocieerd met een hogere opleiding, goedbetaalde banen, internationale bedrijven en economische waarde. Bij aankomst hebben zij al werk, wat helpt in het opbouwen van een nieuw bestaan in hun vestigingsland. Vluchtelingen daarentegen ondervinden vaak moeilijkheden op de arbeidsmarkt, ook wel het ‘canvas plafond’ genoemd. Dit gaat om obstakels als niet-erkende diploma’s, langdurige asielprocedures. Hierdoor zijn zij bijvoorbeeld in eerste instantie afhankelijk van sociale voorzieningen.

Framing media en politiek
Media en politiek hebben in grote mate invloed op hoe beide groepen worden afgebeeld, vaak via framing bias. Dit is de neiging om oordelen te baseren op de wijze waarop informatie wordt gepresenteerd.

Negatieve framing komt veelvuldig voor in de context van vluchtelingen, bijvoorbeeld door termen als “stroom of tsunami” van vluchtelingen of “crisis”. Zulke woorden dragen bij aan dehumanisering (door stereotypering en generalisering) en angst voor overbelasting van systemen of integratieproblemen. Beelden van overvolle boten of rijen mensen versterken dit effect. Expats daarentegen worden regelmatig positief geframed, bijvoorbeeld “talentvol”, “internationaal” of “economisch waardevol”). Ook in de afbeeldingen zie je expats nooit in een file van mensen door verwoeste straten lopen.

Gelukkig zie je tegenwoordig dat in de media wordt gewerkt aan een positieve(re) framing van vluchtelingen, door middel van: 

• Het gebruiken van mensgerichte termen om dehumanisering tegen te gaan. Door de nadruk te leggen op de persoon, verdwijnt de massaliteit en dreiging die andere woorden oproepen (stigmatisering).
• Voorzichtige beeldselectie met, meer dan voorheen, respect en empathie voor slachtoffers.
• Zo veel mogelijk vermijden van negatieve framing en terminologie rondom vluchtelingen (“golf”).

Culturele verwantschap en etnische vooroordelen
Culturele verwantschap is de mate waarin culturen op elkaar lijken, waardoor mensen zich sneller met elkaar verwant of vertrouwd voelen. Mensen beoordelen anderen vaak positiever als zij cultureel op hen lijken (in-group bias). De afkomst van expats wordt vaak gelinkt aan Westerse landen of komen uit landen die cultureel dichter bij het ontvangende land staan. Vluchtelingen worden daarentegen meestal geassocieerd met niet-westerse landen  (zoals Syrië, Afghanistan, Eritrea). Dit verschil in beleving werd duidelijk in de veel positievere ontvangst van Oekraïense vluchtelingen vergeleken met vluchtelingen uit het Midden-Oosten of Afrika.

Verblijfsduur en integratiebeeld
Expats worden in veel samenlevingen meestal gezien als tijdelijke bewoners, vaak met een professioneel profiel en een hoge sociaaleconomische status. Hierdoor worden zij vaak niet als een bedreiging voor de nationale identiteit ervaren, maar eerder als een verrijking of aanvulling van de arbeidsmarkt. Vluchtelingen daarentegen worden vaak als permanente   bewoners gezien, wat in het publieke debat, vooral onder conservatieve en populistische groepen, leidt tot zorgen over de aantasting van culturele homogeniteit en sociale cohesie.  

Aanbevelingen

Wat kunnen we doen om het verschil in sociale perceptie te verkleinen? 

• Bewust gebruik van taal (framing): zet actief in op een positievere en genuanceerde framing. Door bewust te kiezen voor termen die individualiseren, neutraliseren of humaniseren, kunnen media, organisaties en beleidsmakers bijdragen aan een eerlijker beeld van beide groepen. 
• Focus op persoonlijke en succesverhalen: belicht persoonlijke verhalen van vluchtelingen en expats, waarin gedeelde emoties (zoals eenzaamheid, hoop en aanpassing) meer centraal staan. Leg daarnaast nadruk op succesvolle verhalen van vluchtelingen die waardevolle bijdragen leveren aan de samenleving: via bijvoorbeeld werk, ondernemerschap of maatschappelijke inzet. 
• Werkgevers als brug: stimuleer bedrijven die expats aannemen om ook vluchtelingen met relevante vaardigheden kansen te geven, via reguliere banen, leerwerktrajecten of stageprogramma’s. Refugee Talent Hub speelt hierin als werkgeversinitiatief een belangrijke rol, net als onze maatschappelijke partners. 

Conclusie

Kortom, alhoewel er feitelijke verschillen zijn tussen vluchtelingen en expats, lijkt de tegenstelling in beeldvorming tussen deze groepen dus niet primair te berusten op objectieve verschillen, maar eerder op maatschappelijke, politieke en culturele framing. Daar komt nog bij dat de toegevoegde waarde binnen de Nederlandse samenleving bij beide groepen groot is. Door voorbij te gaan aan labels en beide groepen te zien als waardevolle individuen met potentieel, kunnen we toewerken naar een meer inclusieve samenleving die migratie in al haar vormen als kracht erkent.

Lees ook:

• Deel 1 van dit blog over de definities, overeenkomsten en verschillen.
• De eerdere blog van collega Batsheba over culturele context, ongeschreven regels en vooroordelen op de werkvloer